İslam dini 610-632 yılları arasında Hz. Muhammed’e (s.a.v.) gelen vahiyler çerçevesinde şekillenmiştir. Dinimizin temel kaynakları Kur’an-ı Kerim ve Peygamberimizin hadisleridir. Ancak Kur’an ve hadislerde Müslümanların karşılaştıkları her sorunun cevabını bulmak mümkün değildir. İslamiyet evrensel bir dindir. Müslümanların sorunlarına çözüm getirmeyi amaç edinir. İşte bu gerçeğin farkında olan İslam âlimleri Kur’an ayetlerini, Peygamberimizin uygulamalarını da esas alarak yorumlamışlardır. Böylece her çağda Müslümanların karşılaştıkları dinî meselelere çözüm getirmişlerdir.
Kur’an ayetlerinin ve hadislerin çağın gerekleri ve Müslümanların ihtiyaçları dikkate alınarak yorumlanması dinî açıdan bir zorunluluktur. Ancak Kur’an ayetlerini ve hadisleri herkesin kendi düşüncesine göre yorumlaması doğru bir yaklaşım değildir. Dinî konularda hüküm verecek, ayet ve hadisleri yorumlayacak kişilerin İslami ilimlerde yetkin yani vukuf sahibi olması gerekir.
Vukuf; Kur’an’ın bütününü, ayetlerin indiriliş sebebini, bağlamını, Peygamberimizin uygulamalarını, açıklamalarını, dinî ilkelerin gayesini iyi bilmek demektir. Ayrıca vukuf; Kur’an’ın orjinal dili olan Arapçayı, tefsir, hadis, fıkıh vb. İslami ilimleri, bazı durumlarda da matematik, fizik, kimya, tıp gibi alanlarda bilgi sahibi olmayı gerektirir. Dinî meselelere akılcı çözümler getirmek, dinî metinleri doğru bir şekilde yorumlayabilmek ancak vukufla olur.
Yüce Allah insanları farklı özelliklerde yaratmıştır. Buna bağlı olarak insanların zevkleri, alışkanlıkları, kişilik yapıları da birbirinden farklıdır. Farklılıklar doğal bir durumdur. Bir konuda insanların farklı düşüncelere sahip olması olumsuzluk değil, zenginlik olarak görülmelidir. Herkesin her konuda aynı görüşte olması, aynı düşünceyi savunması kimsenin istemeyeceği bir durumdur. Bu durum düşüncenin durgunlaşmasına, fikir zenginliğinin ortadan kalkmasına neden olur.
İslam dini, düşünce hürriyetine büyük bir önem vermiştir. Bu sayede İslam âlimleri dinî metinleri ayet ve hadisleri yorumlamışlar, Müslümanların karşılaştıkları sorunlara çözüm üretmişlerdir. Fıkhi mezhepler, itikadi ve tasavvufi yorumlar da İslam dininin düşünce hürriyetine verdiği önemin göstergeleridir. Mezhepler ve farklı yorumlar olmasaydı dünyanın değişik yerlerinde yaşayan Müslümanlar tek bir görüşe uymak zorunda kalacaklardı. Bu da İslami ilkelerin yaşanmasını, uygulanmasını güçleştirecek, hatta imkânsız hâle getirecekti. Bütün bunlar din anlayışındaki farklılıkların hem bir zenginlik hem de son derece faydalı olduğunu göstermektedir.
Din konusunda farklı görüş ve yorumlar olması, dinî hayata bir zenginlik, dinamizm katar. Dinin temel inanç ve ibadet ilkeleri konusunda uzlaştıktan sonra, diğer bazı konularda farklı yorumlar geliştirmek dine zarar vermez. Aksine insanların dinle olan bağlarını güçlendirir.
İslam dini sadece geçmişte yaşamış belirli bir insan topluluğuna gönderilmemiştir. Yüce Allah gönderdiği ilahî mesajlarla evrensel ilkeler ortaya koymuş, mesajlarını okuyup anlayan herkesin doğruyu bulmasını istemiştir. İslam âlimlerinin dinî metinleri yorumlaması, dinî ilkelerin uygulanmasını kolaylaştırmıştır. Değişik kültürel ortamlarda ve coğrafyalarda yaşayan Müslümanlar farklı dinî yorumlardan kendilerine uygun olanı almışlar, dinî hayatlarını bu doğrultuda sürdürmüşlerdir. Bu durum, din anlayışındaki farklılıkların İslam kültürüne zenginlik kattığını gösterir. Farklı dinî yorumlar sayesinde İslam dininin dünyanın her tarafında yaygınlaşması ve yaşanması da kolaylaşmıştır.
İnsanlık, bilimsel ve teknolojik gelişmeler sayesinde sürekli bir değişim içindedir. Tarih boyunca Müslüman bilginler de bunu dikkate almışlar, değişen çağın şartları, bilimsel gelişmeler ve toplumların ihtiyaçları doğrultusunda Kur’an’ı ve sünneti yeniden incelemişlerdir. Dinî metinleri yeniden yorumlamışlar, bunu yaparken de çağın ihtiyaçlarını gözetmişlerdir. Sonuçta da yeni düşünceler, yorumlar ve bakış açıları ortaya koymuşlardır. Bu durum, Müslümanların bilimde, medeniyette ilerlemelerini sağlamıştır.
Sonuç olarak din anlayışındaki farklılıklar hem Müslümanlara birçok kolaylık sağlamış hem de İslam kültür ve medeniyetinin gelişip güçlenmesine, fikir zenginliğinin artmasına katkıda bulunmuştur. Bu sayede köklü, güçlü ve zengin bir İslam medeniyeti ortaya çıkmıştır. O nedenle farklılıkları olumsuzluk olarak değil bir fırsat ve zenginlik olarak görmeliyiz.