İbadetler, kulun Yüce Allah ile buluşmasıdır. Bu buluşma anları Müslümanlar için özel ve değerlidir. Yüce Allah ile olan bu buluşma vakitlerine özenle hazırlanmak gerekir. Nasıl ki sevdiğimiz bir kimsenin yanına gittiğimizde temiz ve güzel olmaya çalışıyorsak Yüce Allah’ın huzuruna çıktığımızda da aynı hassasiyeti göstermeliyiz. O’nun karşısına kirli ve dağınık bir hâlde çıkmamalı ve ibadete uygun hazırlıklar yapmalıyız.
Yüce Allah insanların temiz olmalarını ve temiz bir hayat sürmelerini emreder. Kötü duygu ve düşüncelerden uzaklaşmalarını, beden ve çevre temizliğine dikkat etmelerini ve kendi huzuruna hem bedenen hem de kalben temiz olarak gelmelerini ister. Bu yüzden temizlik dinimizde bazı ibadetleri yerine getirebilmek için bir ön şart olmuştur. Örneğin namaz kılacak veya Kâbe’yi tavaf edecek bir kimse önce bedeninin belli başlı yerlerini yıkayarak temizlemeli ve daha sonra Yüce Allah’ın huzuruna çıkmalıdır. Ayrıca ibadetlerini gösterişten uzak tutmalı, sadece Allah’ın rızasını kazanmak için yerine getirmelidir.
Abdest
Abdest, Arapça’da “güzellik ve temizlik” manasına gelir.20 Abdest yüzü (ağız, burun dâhil), dirseklerle birlikte elleri, topuklarla beraber ayakları yıkamak ve başı (kulaklar ve ense dâhil) mesh etmek biçiminde, özellikle namazdan önce belli bir düzen içinde yapılması gereken maddi ve manevi temizliktir. Bedenin temizlenmesini ve güzelleşmesini sağlayan abdest, kendisinin bir ibadet olmasının yanı sıra bazı ibadetlerin yerine getirilmesi için önceden yapılması gereken dinî bir temizliktir.21 Belli organların yıkanması ve mesh edilmesiyle yapılır. Yüce Allah “Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalkacağınız zaman yüzlerinizi, dirseklere kadar ellerinizi yıkayın; başlarınızı meshedin, ayaklarınızı da topuk kemiklerine kadar yıkayın…”22 ayetiyle namaz kılmak için abdest almayı emretmiştir.
Abdest, bedenin temizlenmesini sağlayan bir ibadettir. En sık kullanılan organların düzenli olarak yıkanmasını sağlar. Abdest azalarının yıkanması kir ve pislikten bulaşacak birçok hastalığı önler. Namazlarından önce abdest alan bir Müslüman kirden ve mikroplardan kendisini arındırır. Böylece daha sağlıklı ve mutlu yaşar. Abdest, kalbi temizleyen bir ibadettir. Bedenin belli başlı organlarının temizlenmesini sağladığı gibi kalbi de günahlardan arındırır. Bu konuyla ilgili Sevgili Peygamberimiz “Her kim abdest alır ve de abdestini güzelce almaya özen gösterirse, günahları vücudundan çıkar, hatta tırnaklarının altından süzülür gider.”23 buyurarak abdest alan kimsenin günahlarından arınacağının müjdesini vermiştir. Ayrıca dünyada abdest alıp bedenini ve kalbini her türlü kirden arındıran Müslümanın bedeni ahirette de bu temizliği yansıtır. Allah’ın Resulü hiç görmediği mümin kardeşlerini kıyamet günü abdest azalarının parlamasından tanıyacağını ifade etmiş24 ve Müslümanlara, bu parlaklığın artması için daima abdestli olmayı tavsiye etmiştir.25
Yolculuğa çıkarken, bir işe başlarken, evden dışarı çıkarken, yatmadan önce veya uyandıktan sonra yani kısacası hayatımızın her alanında abdestli olmak dinimizce övülen davranışlardandır. Sevgili Peygamberimiz abdest almayı ve mümkün olduğu kadar abdestli olmayı Müslümanlara öğütlemiştir. Kendisi de yatmadan önce abdest almış26 ve abdestli olarak yatağa giren ve uykusu gelene kadar Yüce Allah’ı zikreden kimsenin dualarının kabul olacağını ifade etmiştir.27 Ayrıca Peygamberimiz “Kim abdest üzerine abdest alırsa kendisi için on sevap vardır.” 28 buyurarak abdestli olduğu hâlde abdest alan kimsenin daha fazla sevap kazandığını belirtmiş ve Müslümanlara abdestlerini yenilemelerini tavsiye etmiştir.
Gusül (Boy Abdesti)
Gusül; sözlükte yıkanmak, temizlenmek demektir. Bazı özel durumlarda manevi kirlilikten kurtulmak için niyet ederek ağız ve burun içleri de dahil bütün bedeni, hiç kuru yer kalmadan temiz suyla yıkamaktır.29 Buna boy abdesti de denir. Akıllı ve ergenlik çağına gelmiş her Müslümanın bazı özel durumlarda boy abdesti alması gerekir. Kur’an-ı Kerim’de de “… Eğer cünüp iseniz iyice yıkanarak temizlenin…”30 ayetiyle Yüce Allah Müslümanlara boy abdesti almayı emretmiştir. Boy abdesti alırken önce “Niyet ettim Allah rızası için gusül abdesti almaya.” şeklinde niyet edilir. Ardından Eûzu Besmele çekilir ve boy abdestine başlanır. Önce ağza üç kere su verilir ve ağız suyla güzelce çalkalanarak temizlenir. Daha sonra sağ elle üç kere burna su verilir, sol elle burun temizce yıkanır. Son olarak da hiç kuru yer kalmayacak şekilde bütün vücut yıkanır. Böylece gusül abdesti tamamlanmış olur. Hz. Muhammed (s.a.v.) Müslümanların her daim temiz olmalarını istemiş ve haftada en az bir kez banyo yapmalarını söylemiştir.31 Aynı şekilde bayram günleri kendisi gusül abdesti almış ve Müslümanlara da bunu tavsiye etmiştir.32 Bu yüzden maddi ve manevi kirden arındıran gusül abdesti hem insan sağlığı hem de toplumdaki ilişkilerimiz açısından önemlidir.
Teyemmüm
Teyemmüm kişinin niyet ederek temiz toprak veya toprak cinsi bir maddeyle yerine getirdiği, ibadete hazırlık için abdest ve gusül şartını sağlayan hükmi bir temizliktir. Suyun bulunmadığı veya suyu kullanmanın mümkün olmadığı durumlarda yapılır. Yüce Allah, her ibadette bir kolaylık sağladığı gibi suyun bulunmadığı zamanlarda veya hastalık, soğuk, can güvenliği endişesi gibi durumlarda insanlara kolaylık sağlamıştır. Bu gibi durumlarda Müslüman teyemmüm alabilir ve ibadetine devam edebilir. Yüce Allah bu konuyla ilgili “… su bulamadığınız takdirde temiz bir toprağa yönelin (teyemmüm edin), yüzünüzü ve ellerinizi onunla meshedin. Allah size herhangi bir güçlük çıkarmak istemez, fakat O sizi tertemiz kılmak ve üzerinizdeki nimetini tamamlamak ister ki şükredesiniz.” 33 buyurarak Müslümanların teyemmüm yapabileceğini belirtmiştir.
Teyemmüm için niyet etmek şarttır. Niyet edilmeden teyemmüm yapılmaz. Niyet ettikten sonra eller toprağa sürülür ve birbirine vurularak silkelenir, ardından yüz mesh edilir. Daha sonra tekrar eller toprağa sürülür ve silkelenerek önce sağ, sonra sol kol dirseklere kadar mesh edilir. Böylece teyemmüm tamamlanır. Peygamberimizin sünnetine uygun olarak teyemmüm almak önemlidir. Teyemmüme besmeleyle başlamak, önce yüzü sonra elleri mesh etmek, bunları ara vermeden yapmak, elleri yere koyunca önce ileri sürüp sonra geriye çekmek, parmakları açık bulundurmak, elleri yerden kaldırınca silkelemek Peygamberimizin sünnetlerindendir.
Dinimizin ibadetler konusunda getirdiği kolaylıklardan biri de mest üzerine mesh etmektir. Mest, ayakları topuklarıyla birlikte örten deri veya benzeri maddelerden yapılan bir tür ayakkabıdır. Abdestli olarak giyilen mestler kişiye bir sonraki abdest alışında kolaylık sağlar. Mest giyildikten sonra tekrar abdest alması gereken bir kimse ayaklarına sıra geldiğinde mestleri mesh ederek ayaklarını yıkama şartını yerine getirmiş olur. Mest üzerine mesh, el ıslatıldıktan sonra parmaklar açık bir şekilde mestin ucundan başlayarak yukarı doğru topukları aşacak şekilde mesti sıvazlayarak yapılır.
20 Abdülkadir Şener, “Abdest”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 1, s. 68.
21 bk. MEB Dinî Terimler Sözlüğü, s. 1.
22 Mâide suresi, 6. ayet.
23 Müslim, Tahâret, 33.
24 bk. Müslim, Tahâret, 36.
25 bk. Buhârî, Vudu, 3.
29 bk. MEB Dinî Terimler Sözlüğü, s. 107.
30 Mâide suresi, 6. ayet.
31 bk. Buhârî, Cum’a, 12.
32 bk. İbn Mâce, İkâmet, 83.
33 Mâide suresi, 6. ayet.