Ahlak kelime olarak ‘’huy, mizaç, karakter, tabiat’’ anlamlarına gelmektedir. İnsanın iyi veya kötü olarak vasıflandırmaya yol açan manevi nitelikleri, huyları ve bunların etkisiyle ortaya koyduğu iradeli davranışlarının bütününe de ahlak denir.35 Ahlak kavramı, iyi veya kötü bütün davranışları kapsamakla birlikte dilimizde daha çok iyi ve güzel davranışları nitelemek için kullanılır.
İslam dininin en temel amacı insanı güzel ahlak sahibi kılmaktır. Kur’an-ı Kerim’in birçok ayetinde iman ve amel kelimesi birlikte kullanılır.36 Bu nedenle Kur’an-ı Kerim, iman ve ibadet konularındaki sorumluluklarımızın yanında ahlaki sorumluklarımızı da bizlere hatırlatır. Yüce Allah (c.c.) Kur’an-ı Kerim’de “Muhakkak ki Allah adaleti, iyiliği, akrabaya yardım etmeyi emreder; çirkin işleri, kötülüğü ve azgınlığı da yasaklar. O, düşü nüp tutasınız diye size öğü t verir.”37 buyurarak iyi ve güzel davranışları emretmiştir.
Kur’an-ı Kerim’de güzel ve yararlı davranışlar övülür ve emredilir. Doğruluk, cömertlik, adaletli olmak, akrabalık haklarını gözetmek, anne-babaya iyilik etmek, yetimlerin haklarını korumak gibi pek çok davranış Kur’an’da emredilen erdemli davranışlardandır.38 Yüce Allah (c.c.), bir ayette ‘’Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta tutan, adaletle şahitlik eden kimseler olun. Bir topluluğa duyduğunuz kin, sizi adil davranmamaya itmesin. Adaletli olun; bu, Allah korkusuna daha çok yakışan (bir davranış) tır. Allah’a isyandan sakının. Allah yaptıklarınızı hakkıyla bilmektedir.‘’ 39 buyurarak haksızlığı önlemeyi ve adaletli davranmayı emretmiştir. Kibir, adaletsizlik, zan ve gıybet gibi davranışlarda bulunmayı da yasaklamıştır. Bu hususta yüce Allah (c.c.), “Zandan sakınınız. Çünkü zan, sözlerin en yalanıdır. Başkalarının konuştuklarını dinlemeyin, ayıplarını araştırmayın, birbirinize karşı övünüp böbürlenmeyin, birbirinizi kıskanmayın, kin tutmayın, yüz çevirmeyin. Ey Allah’ın kulları! Allah’ın size emrettiği gibi kardeş olun…”40 buyurarak insanlararası ilişkileri bozan zan, kibir, kıskançlık ve dedikodu gibi kötü davranışları yasakladığını bildirmiştir.
Peygamber Efendimizin (s.a.v.) eşi Hz. Aişe (r.a.)
-Ey müminlerin annesi! Allah Rasulü’nün ahlakı ne idi? diye soran birine, şu cevabı vermiştir:
– Siz hiç Kur’an okumuyor musunuz? Allah Rasulü’nün ahlakı Kur’an’dı.
(Müslim, Müsafirin, 139.)
Kur’an’da emredilen ve öğütlenen ahlaki ilkeler; toplumsal huzuru sağlamayı ve birlik, beraberlik, dayanışma gibi toplumu birbirine bağlayan değerleri yaşatmayı amaçlamaktadır. Bu amaçla Kur’an, her türlü iyiliğin teşvik edilmesi; doğruluk, dürüstlük, yardımlaşma ve cömertlik gibi değerlerin yüceltilmesi; emaneti koruma, verilen sözde durma, kazancı helal yollarla elde etme gibi ahlaki davranışları öğütler. Bu ahlaki ilkelere uyan toplumlarda huzur, barış ve güven ortamı oluşur. Böyle bir toplumda da iyilik ve güzelliklerin yaygınlaşması kolaylaşır.
37 Nahl suresi, 90. ayet.
38 bk. İsrâ suresi, 15. ayet; Bakara suresi, 265. ayet.
39 Mâide suresi, 8. ayet.
40 Hucurât suresi, 12. ayet.