İnsan, fıtratı gereği üstün bir güce inanmaya ve inancını bir takım davranışlarla göstermeye çalışır. İnandığı varlığı anmak, zikretmek ve ilişkisini canlı tutmak için ibadet eder.
Sözlükte ibadet; boyun eğmek, itaat etmek, saygı duymak, kulluk etmek, tapınmak gibi anlamlara gelir. Dinî terim olarak ise ibadet; insanın inandığı dinin emirlerini yerine getirmesi ve inandığı varlıkla manevi bir bağ kurmaya çalışmasıdır. İslam’a göre ibadet ise kulun Allah’a (c.c.) karşı kulluk görevini yerine getirmesi, O’nun emirlerine uyması ve yasaklarından kaçınmasıdır.
Yüce Allah (c.c.), Kur’an-ı Kerim’in birçok ayetinde ibadet kavramı üzerinde durmuş, insanların yaradılış amacının ibadet etmek olduğunu “Ben cinleri ve insanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım.” (Zâriyât suresi, 56. ayet.) ayeti ile ifade etmiştir. Ayrıca İslam dinine göre ibadetin yalnızca Allah (c.c.) için yapılacağı da “Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden yardım isteriz.” (Fâtiha suresi, 5. ayet.), “Yalnız Allah’a ibadet et ve şükredenlerden ol!” (Zümer suresi, 66. ayet.) gibi ayetlerle belirtilmiştir. İslam dininde ibadet denilince akla namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, hacca gitmek gibi Allah’ın (c.c.) emirleri gelmektedir. Bunlar Kur’an’da kesin olarak yapılması gereken ibadetler olarak belirtilmiştir. Fakat ibadetler sadece bunlarla sınırlı değildir. Allah’ın (c.c.) rızasını kazanma niyetiyle yapılan her güzel iş ve davranış da ibadet olarak kabul edilir. Örneğin Allah’ın (c.c.) hoşnutluğunu kazanmak amacıyla kişinin anne babasına iyilik etmesi, otobüste oturmaya ihtiyacı olan bir kimseye yer vermesi, öğrendiği ilmî ve güzel bilgileri arkadaşlarıyla paylaşması, yaptığı işi en güzel şekilde yapmaya çalışması, güler yüzlü olması, yaşadığı yeri temiz tutması gibi davranışlar da ibadet değeri taşımaktadır. Yüce Allah (c.c.) bu güzel davranışları yapan kimseleri ödüllendireceğini ise “Allah iman edip salih amel işleyenleri, karanlıklardan aydınlığa çıkarmak için size Allah’ın ayetlerini apaçık okuyan bir peygamber göndermiştir. Kim Allah’a inanır ve faydalı iş yaparsa Allah onu, içinden ırmaklar akan, içinde ebedî kalacakları cennetlere sokar. Allah o kimse için gerçekten güzel bir rızık vermiştir.” (Talâk suresi, 11. ayet.) ayetiyle belirtmiştir. İbadetlerden sevap kazanmak için iman etmek gerekir.(Mâide suresi, 5. ayet.) Bu yüzden önce Allah’a (c.c.) iman edilmeli, daha sonra da ibadet niyeti ile güzel davranışlarda bulunulmalıdır.
Ergenlik çağına gelmiş, akıllı ve Müslüman olan herkesin yapması gereken bazı ibadetler vardır. Bu ibadetler yapılışına göre bedenle yapılan, malla yapılan ve hem mal hem bedenle yapılan ibadetler olmak üzere sınıflandırılır. Namaz kılmak, oruç tutmak gibi ibadetler, bedenle yapılan farz ibadetlerdendir. Bu ibadetleri yaparken herhangi bir maddiyata ihtiyaç yoktur. Zekât vermek, kurban kesmek gibi ibadetler mal ile yapılan ibadetler arasındadır. Bu ibadetleri yerine getirebilmek için maddi yönden iyi durumda olmak gerekir. Hac ise hem beden hem de mal ile yapılan bir ibadettir. Sağlığı iyi olan bir Müslümanın maddi durumu da iyi ise ömründe bir kez hacca gitmesi gerekir.
Ayrıca hiçbir ibadet başka bir ibadetin yerini tutmaz. Bu nedenle inanan bir insan namaz kılmak, oruç tutmak gibi ibadetlerin yanı sıra yardım etmek, çalışmak, ilim öğrenmek vb. davranışları yerine getirmekle de yükümlüdür.
Farz: Allah’ın (c.c.) yapılmasını kesin olarak istediği iş ve davranışlardır. Farz-ı ayn ve farz-ı kifâye olarak ikiye ayrılır. Farz-ı ayn; herkesin yapması gereken davranışlardır. Örneğin, beş vakit namaz kılmak, oruç tutmak gibi. Farz-ı kifâye ise bazı Müslümanların yapmasıyla diğerlerinin üzerinden sorumluluğu kalkan davranışlardır. Örneğin cenaze namazı kılmak gibi.
Vacip: Farz kadar kesin olmamakla beraber, yapılması istenen fiillerdir. Örneğin fıtır sadakası vermek, vitir ve bayram namazı kılmak, kurban kesmek gibi.
Sünnet: Peygamberimizin (s.a.v.) farz ve vacip ibadetlerin dışında yaptığı veya yapılmasını tavsiye ettiği davranışlardır. Örneğin nafile namazı kılmak gibi.
Kur’an-ı Kerim’de ibadetler hakkında gerekli bilgiler verilmiş, ancak namaz, oruç, zekât, hac gibi ibadetlerin yapılışını Peygamberimiz (s.a.v.) göstermiştir.
Yüce Allah (c.c.), ibadetleri insanların hem dünyada huzurlu bir şekilde yaşamaları hem de ahirette kurtuluşa erenlerden olmaları için emretmiştir. Nitekim Allah (c.c.), Kur’an-ı Kerim’ de “Ey iman edenler! Rükû ve secde edin, Rabb’inize ibadet edin, hayır işleyin ki kurtuluşa eresiniz.” (Hac suresi, 77. ayet.) buyurarak namaz kılıp ibadet etmeyi emretmiş; kurtuluş yolu için bunun gerekli olduğunu ifade etmiştir.
İman nedir?
“Allah’a (c.c.), meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe, hayrı ve şerri ile kadere inanmandır.”
İslam nedir?
“Allah’a (c.c.) hiçbir şeyi ortak koşmaksızın O’na ibadet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, Kâbe’yi ziyaret etmen ve Ramazan orucunu tutmandır.”
İhsan nedir?
“Allah’ı (c.c.) görüyormuşsun gibi O’na kulluk etmendir; çünkü her ne kadar sen O’nu görmüyorsan da O seni görmektedir.”
(Kısaltılmıştır.) (Buhârî, İman, 37.)