Özgürlük; kişinin herhangi bir zorlama ve baskı altında olmadan, serbest bir şekilde, kendi isteği ve düşüncesiyle karar verebilmesi demektir. Sorumluluk ise verilen karar sonrasında doğan sonuçların kabul edilmesidir.
İslam dini, söz ve davranışlardan sorumlu tutulmayı akıl ve özgür iradeye bağlı kılmıştır. Akıl ve irade sahibi olmayan diğer tüm canlılar, yaptıkları davranışlardan sorumlu tutulmazlar. Yüce Allah, insana yüklemiş olduğu sorumluluğu gücüyle sınırlı kılmıştır. Bu durum Kur’an’da şöyle ifade edilir: “Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır… “ (Bakara Suresi, 286. ayet) Bundan dolayı dinimiz, insanın gücünü aşan uygulamaları sorumluluk alanı dışında değerlendirir.
Diğer varlıklardan farklı olarak sadece insana akıl ve irade verilmiştir. İnsan sahip olduğu özgür iradesiyle karar verir ve seçimini yapar. İyi tercihin karşılığında sevap, kötü tercihin karşılığında ise günah kazanır.
Canlılar arasında neden sadece insan sorumlu tutulmuştur?
Dinimizce insan, düşünce, söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır. İnsanda var olan bu özellik, sorumluluğu da beraberinde getirmektedir. Allah, insana akıl ve düşünme yeteneği vererek, onu iyiyi ve kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt edebilecek bir özellikte yaratmıştır. Ayrıca kitaplar ve peygamberler göndererek insana iyiyi kötüyü, faydalıyı zararlıyı açıklamış; onu seçimlerinde serbest bırakmıştır. Bu durum Kur’an’da şöyle belirtilmektedir: “Şüphesiz biz ona (doğru) yolu gösterdik; ister şükreder, ister nankörlük eder.” (İnsan Suresi, 3. ayet)
“Allah, kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır… “ (Bakara Suresi, 286. ayet)
İnsan, kendi özgürlük alanı içinde Allah’ın gönderdiği bilgileri dikkate almalıdır. İyi ve güzel olanı yapmalı, kötü ve yanlıştan uzaklaşmalıdır. Yaptığı davranışlarda “Kaderim böyle, ne yapayım?” anlayışından vazgeçmeli, sahip olduğu akıl, irade ve özgürlüğü iyi yönde kullanmalıdır. Çünkü insan, özgür irade sahibi olması nedeniyle yaptıklarından sorumludur ve bunların karşılığını görecektir.