Müslümanların kitaba olan sevgi ve saygıları, yazılı eser alanında İslam medeniyetinin önemli yer tutmasını sağlamıştır. Ancak kütüphanenin kurulabilmesi için kitabın çok olması gerekir.47
Hz. Peygamber (s.a.v.) zamanında yazılı eserlerin çok az olması nedeniyle bir kütüphaneden bahsetmek mümkün değildir. İslam âleminde ilk kütüphaneler, Kur’an-ı Kerim ve hadis ağırlıklı olarak Emeviler Dönemi’nde birer okul olarak da görev yapan mescitlerde ortaya çıkmıştır. Özellikle papirüs yanında kâğıdın yazı malzemesi olarak kullanılmaya başlanması ve Harun Reşid tarafından 794’te Bağdat’ta bir kâğıt fabrikası kurdurulmasının, kütüphanelerin zenginleşmesine olumlu tesirleri olmuştur. Endülüs Emevileri kitaba büyük değer verirdi.
3. Abdurrahman Dönemi’nde dünyanın en zengin kütüphaneleri Endülüs’te bulunuyordu. Endülüs Emevileri zamanında Kurtuba’da (Cordoba) yetmiş kütüphane bulunmaktaydı.48 Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan’ın veziri Nizâmülmülk’ün 1067’de Bağdat’ta kurduğu medrese ve kütüphane diğer medrese ve kütüphanelere öncülük etmiştir. Büyük Selçuklular Devri’nde Nîşâbur, Merv, İsfahan, Hemedan, Herat, Sava, Rey, Belh, Basra, Musul ve Buhara gibi şehirlerde kurulan medreselerin çoğunda kütüphane mevcuttur. Çeşitli vakıf kayıtlarından Selçuklu sultanlarının ve emirlerinin özel kütüphaneleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu dönemde bir ilim ve irfan merkezi hâline gelen Konya’da Türkiye Selçuklu Devleti’nin ilk kütüphanesi inşa edilmiştir.
Osmanlıların daha çok gazaya odaklanmaları dolayısıyla Kuruluş Dönemi’nde büyük kütüphanelerden bahseden kayıtlar yoktur. Bunun yerine cami ve mescitlerde bölümler oluşturulmuştur. Fatih Dönemi ile birlikte büyük kütüphanelerin de kurulmaya başlandığı görülmektedir. 2. Bayezid, Topkapı Sarayı’nda Fatih’in kurdurduğu kütüphaneyi, kendisine hediye edilen ve adına yazılan kitaplarla daha da zenginleştirdi. Saraydaki özel kitaplığında bulunan kitapların ilk ve son sayfalarını mühürleyen hükümdar, bazılarının üzerine resmî kaydı koymuştur. İlerleyen dönemlerde her medresede bir kütüphanenin kurulduğu görülmektedir.49
47 İbrahim Sarıçam-Seyfettin Erşahin, İslam Medeniyeti Tarihi, s. 184.
48 M. Ali Budak, “Batı Kaynaklarına Göre Endülüs Medeniyetinin Eğitim ve Bazı Bilim Alanlarında Avrupa’ya Katkıları”, Süleyman
Demirel Üniversitesi Sos. Bil. Dergisi, 2016/1, sy.23, s. 166.
49 İsmail E. Erünsal, “Kütüphane”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 27, s. 11-32.