Kur’an-ı Kerim; insanları iyi ve güzel davranışlar yapmaya, ahlaklı bireyler olmaya yönlendirir. Yüce Allah (c.c.), Kur’an’da hangi davranışların doğru, hangi davranışların yanlış olduğunu açık bir şekilde ifade etmiştir. Kur’an-ı Kerim’de insanların yaptıklarının kesinlikle karşılıksız bırakılmayacağı söylenmiş; davranışlarının dünyada ve ahirette nasıl sonuçları olacağı açıklanmıştır.
Kur’an-ı Kerim’de insanların nasıl bir ahlaki tutum içinde olmaları gerektiğini açıklayan pek çok ayet vardır. Sorumluluk, adalet, merhamet, doğruluk, dürüstlük, anne babaya saygı ve daha pek çok örnek davranış, insanların sahip olması gereken ahlaki erdemler olarak Kur’an-ı Kerim’de yer almıştır. Ayrıca, hırsızlık, iftira, dedikodu, yalan söylemek gibi olumsuz davranışlardan uzak durulması gerektiği de Kur’an-ı Kerim’de belirtilmiştir.
“Rüştüne erişinceye kadar yetimin malına ancak en güzel şekilde yaklaşın, verdiğiniz sözü de yerine getirin. Çünkü söz (veren sözünden) sorumludur.
Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile tartın. Bu daha hayırlı, sonuç bakımından daha güzeldir.
Hakkında kesin bilgi sahibi olmadığın şeyin peşine düşme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunların hepsi ondan sorumludur
Yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Çünkü sen yeri asla yaramazsın, boyca da dağlara asla erişemezsin.
Bütün bu sayılanların kötü olanları Rabb’inin katında sevimsiz şeylerdir.” (İsra suresi, 34-38. ayetler.)
Allah (c.c.), sorumluluk konusu üzerinde önemle durmuş ve hem toplulukların hem de bireylerin birbirlerine karşı nasıl davranmaları gerektiğinden bahsetmiştir. Örneğin Kur’an-ı Kerim’de insanın anne ve babasına karşı görev ve sorumlulukları konusunda şöyle buyrulmuştur: “İnsana da anne babasına iyi davranmasını emrettik. Annesi onu her gün biraz daha güçsüz düşerek karnında taşımıştır. Onun sütten kesilmesi de iki yıl içinde olur. (İşte onun için) insana şöyle emrettik: ‘Bana ve anne babana şükret. Dönüş banadır.’”12 ayetiyle bilgi verilmiştir. Lokman suresinde insanın diğer insanlara karşı nasıl davranması gerektiği konusunda açık öğütler yer almaktadır: “Yavrum! Namazı dosdoğru kıl. İyiliği emret. Kötülükten alıkoy. Başına gelen musibetlere karşı sabırlı ol. Çünkü bunlar kesin olarak emredilmiş işlerdendir.” “Küçümseyerek surat asıp insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme! Çünkü Allah hiçbir kibirleneni, övüngeni sevmez.” “Yürüyüşünde tabii ol. Sesini alçalt…”13
Kur’an-ı Kerim’de insanların ve özellikle müminlerin doğru sözlü ve dürüst kimseler olmaları gerektiği vurgulanmıştır. Bununla ilgili olarak bir ayette “Ey iman edenler! Allah’a karşı gelmekten sakının ve doğru söz söyleyin ki Allah sizin işlerinizi düzeltsin ve günahlarınızı bağışlasın.”14 buyrulmuştur. “…Emrolunduğun gibi dosdoğru ol…“15 ayetiyle de tüm müminlerin doğru davranışla sorumlu oldukları belirtilmiştir. Yüce Allah (c.c.), hile yapmayı, insanları aldatmayı da yasaklamış ve “Ölçtüğünüzde ölçmeyi tam yapın, doğru terazi ile tartın.”16 buyurmuştur.
Kur’an-ı Kerim, insanları ihtiyacı olanlara iyilik yapmaya, yetimleri korumaya, yoksul ve kimsesizleri gözetmeye teşvik eder. Konuyla ilgili bir ayette “Sana Allah yolunda ne harcayacaklarını soruyorlar. De ki: “Hayır olarak ne harcarsanız o, ana-baba, akraba, yetimler, fakirler ve yolda kalmışlar içindir. Hayır olarak ne yaparsanız gerçekten Allah onu hakkıyla bilir.”17 buyrulmuştur. Yüce Allah (c.c.), insanları iyiliğe yöneltirken kötü davranışlardan uzak durmaları gerektiği konusunda da uyarmıştır. Bir ayette “Ey iman edenler!… Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın. Birbirinizin gıybetini yapmayın.”18 buyrulmuştur. İnsanların birbirine adil davranmaları gerektiği de şu ayetle ifade edilmiştir: “Ey iman edenler! Allah için hakkı titizlikle ayakta tutan, adalet ile şahitlik eden kimseler olun. Bir topluma olan kininiz sizi adaletsizliğe itmesin. Adil olun…”19 Sonuç olarak bu ayetler, Kur’an-ı Kerim’in insana güzel ve doğru davranışlar kazandırmayı amaçladığını açıkça göstermektedir.
12 Lokmân suresi, 14. ayet.
13 Lokmân suresi, 17-19. ayetler.
14 Ahzâb suresi, 70. ayet.
15 Şûrâ suresi, 15. ayet.
16 İsrâ suresi, 35. ayet.
17 Bakara suresi, 215. ayet.
18 Hucurât suresi, 12. ayet.
19 Mâide suresi, 8. ayet.